W tym roku zdecydowanie częściej wraca pytanie (różnie formułowane): Czy świadczenia wypłacone po zmarłym nauczycielu uwzględniać w analizie art. 30a i JDU?

To bardzo istotne pytanie – bo problemowość tej tematyki nie wynika z jednego przepisu, lecz z nakładania się kilku porządków prawnych i finansowych, a dodatkowo jest wzmacniana przez obecną strukturę demograficzną kadry nauczycielskiej.

Próbuję wyjaśniać to systemowo, krok po kroku.

Dlaczego tematyka świadczeń po zmarłych nauczycielach (i ich ujęcia w art. 30a) jest problematyczna?

1. Art. 30a KN jest mechanizmem statystyczno-finansowym, a nie „kadrowym”

Przepis ustawy nie analizuje konkretnych osób, lecz:

• średnioroczną strukturę zatrudnienia nauczycieli,
• wydatki poniesione na wynagrodzenia nauczycieli,
• relację tych wydatków do ustawowych średnich.

To oznacza, że art. 30a:

• nie jest rozliczeniem list płac,
• nie jest rozliczeniem roszczeń pracowniczych,
• nie jest rozliczeniem zdarzeń losowych (śmierć, wypadek).

A świadczenia pośmiertne są takim zdarzeniem incydentalnym i losowym, które nie mieści się naturalnie w modelu „średnich”.

Już tu pojawia się napięcie interpretacyjne.

2. Zderzenie trzech reżimów prawnych

W tej tematyce nakładają się trzy różne porządki, które nie są ze sobą idealnie zsynchronizowane:

2.1. Karta Nauczyciela

– reguluje:

• status nauczyciela,
• średnie wynagrodzenia,
• art. 30a (mechanizm korekcyjny).

2.2. Kodeks pracy

– reguluje:

• przejście praw majątkowych po śmierci pracownika (art. 63¹ KP),
• odprawę pośmiertną,
• ekwiwalenty, niewypłacone należności.

2.3. Prawo finansów publicznych

– reguluje:

• „wydatki poniesione”,
• klasyfikację budżetową,
• moment obciążenia budżetu JST.

Efekt:

To samo świadczenie ma inny sens w prawie pracy, inny sens w prawie oświatowym, i jeszcze inny sens w finansach publicznych.

Art. 30a nie stanowi wprost, który sens jest decydujący.

3. Brak jednoznacznego wyłączenia w przepisach wykonawczych

Gdyby:

• rozporządzenie do art. 30a zawierało katalog wyłączeń (np. „nie uwzględnia się świadczeń pośmiertnych”),
• albo gdyby MEN wydał interpretację ogólną,

— problem (chyba) by nie istniał (lub zaistniałby inaczej?).

Tymczasem:

• nie ma wyraźnego „TAK” ani „NIE” w przepisach,
• JST zostają same z interpretacją,
• RIO w różnych regionach nie zawsze oceniają identycznie.

To generuje niepewność.

4. Kluczowy czynnik: starzenie się kadry nauczycielskiej

I tu dochodzi się do elementu, którego istotność mocno obecnie ewoluuje – demografia.

Fakty:

• bardzo duża część nauczycieli:
  • jest w wieku emerytalnym lub okołoemerytalnym,
  • pracuje „po emeryturze”,
  • ma długi staż pracy i wysokie należności urlopowe.

Konsekwencje:

1. Zdarzenia śmierci w trakcie zatrudnienia nie są już marginalne, lecz statystycznie istotne.
2. Świadczenia pośmiertne:
   • bywają wysokie,
   • mogą wystąpić kilka razy w jednym roku,
   • mogą dotyczyć nauczycieli dyplomowanych (najwyższe średnie).

Efekt dla art. 30a:

• pojedyncze zdarzenie może:
  • sztucznie zawyżyć wydatki w danym stopniu awansu,
  • obniżyć lub wyeliminować JDU,
  • zaburzyć porównywalność lat.

A art. 30a nie został zaprojektowany na taką skalę zjawiska.

5. Sprzeczność celu i skutku

Cel art. 30a:

• zapewnić osiągnięcie średnich wynagrodzeń przez nauczycieli pracujących.

Skutek wliczania świadczeń pośmiertnych:

• poprawia „wynik” średniej,
• ale nie poprawia sytuacji żadnego nauczyciela,
• może pozbawić JDU nauczycieli faktycznie zatrudnionych.

To rodzi pytanie:

czy mechanizm korekcyjny ma reagować na ryzyko biologiczne, czy na politykę płacową JST?

I tu właśnie pojawia się spór interpretacyjny.

6. Dlaczego JST są w szczególnie trudnej sytuacji

JST:

• nie mają wpływu na moment śmierci pracownika,
• nie mogą tego zaplanować budżetowo,
• a jednocześnie:
  • ponoszą konsekwencje w analizie art. 30a,
  • muszą „obronić” przyjętą metodologię przed RIO.

Dlatego:

• część JST wybiera podejście „NIE” (bezpieczne, celowościowe),
• część „TAK” (literalne, budżetowe),
• a problem wraca co roku, zwłaszcza przy starzejącej się kadrze (czyli obecnie staje się ważną bardzo kwestią).

7. Podsumowanie – dlaczego to jest naprawdę trudny temat

W jednym zdaniu:

Tematyka jest problematyczna, ponieważ art. 30a KN próbuje opisać stabilny, statystyczny świat średnich wynagrodzeń, a musi „obsłużyć” zdarzenia losowe, których liczba rośnie wraz ze starzeniem się kadry nauczycielskiej – bez jasnych wskazówek ustawowych, jak to robić.

Czyli jak ma być? Moim zdaniem (i nikt nie musi się tu ze mną zgadzać) wszelkie arbitralne tu rozstrzygnięcia nie są już ani sensowne, ani zasadne. Odpowiedź ‘NIE’ jest równie poprawna, jak odpowiedź ‘TAK’ (a może należy napisać odwrotnie). Uważam, że należy owo ‘TAK’ lub ‘NIE’ pozostawiać całkowicie decyzjom po stronie organów prowadzących i nie poddawać ocenom tych decyzji, lecz co najwyżej dyskutować przyjętą argumentację i uzasadnienia.

„Życie” w tym przypadku (a nie jest to jedyny przypadek) przerasta ramy prawne wynikające z art. 30a ustawy KN.

Wnioski:

Art. 30a w roku 2026 będzie musiał pozostać.

Art. 30a w roku 2026 będzie musiał być zmieniany.

Więcej: http://art30a.ucoz.pl/news/swiadczenia_wyplacone_po_zmarlym_nauczycielu_rozstrzygniecia/2025-10-05-485

Krzysztof Sługocki, 19.12.2025