 6 marca w Ministerstwie Edukacji Narodowej odbyły się kolejne rozmowy dotyczące w szczególności nowego sposobu finansowania oświaty i modelu finansowania wynagrodzeń nauczycieli. Znowu dyskutowano o ewentualnej likwidacji „średnich wynagrodzeń”. Rzecz oczywiście dotyczy raczej już czasu od roku być może 2018. W roku 2017 (za rok 2017) nie da się już „zlikwidować” przedmiotu dociekań tego serwisu choćby z powodu braku możliwości uczynienia stosownych uregulowań miejscowych, które powinny funkcjonować od początku roku. Oczywiście jest potencjalnie możliwy przypadek dość skrajny (dodatkowe komplikacje dla każdej ze stron), że na przykład za dziewięć miesięcy roku 2017 będzie dokonywana analiza wydatków na wynagrodzenia nauczycieli, a za cztery pozostałe miesiące analizy nie będzie lub będzie, ale jakaś „porównawcza” – albo jeszcze inne wynalazki. Studiuję właśnie nowe propozycje – głównie w sferze tych projektowanych po stronie MEN – wpisana już chyba w ich naturę blankietowość (to jest bardziej cecha ludzi niż prawa) stwarza możliwość czynienia najróżniejszych domniemań. Aplikacja wspomagania dokonania analizy wydatków na wynagrodzenia nauczycieli musi być gotowa na coraz więcej potencjalnych niespodzianek.
MEN już raz dokonało siermiężnie nieudolnej próby uchylenia art. 30a w ustawie Karta Nauczyciela (poprzez charakterystyczne już dla tego MEN naruszenie zasad procesu legislacyjnego). Było to wysoce histeryczne i doraźne działanie, którego celem było pozbycie się narzędzia, które już w dokonywaniu analizy wydatków na wynagrodzenia nauczycieli za rok 2016 pośrednio ujawniło (i to tylko w zakresie systemu wynagradzania nauczycieli), jak bardzo dla JST będzie kosztowną zmiana porządku oświatowego – daje się to pośrednio dostrzec w analizach porównawczych (np. „MEN-owskie reformy widziane przez pryzmat średnich wynagrodzeń nauczycieli”).
Dążenie do uchylenia art. 30a („będziemy dążyć do likwidacji obowiązku rozliczenia średniego wynagrodzenia na każdym stopniu awansu zawodowego” - pani Minister Anna Zalewska MEN, Toruń, 27 czerwca), następnie dopuszczenie przez panią Minister do próby uchylenia art. 30a z pominięciem ważnego etapu legislacyjnego i obecnie zapowiadane i już dyskutowane kolejne działania, stają się wyrazami dążenia do budowania stanu nieprzejrzystości, braku czytelności i zachwiania powszechności w zakresie sposobu realizacji zadań edukacyjnych, co w konsekwencji będzie prowadziło do podważania obecnego modelu funkcjonowania władzy samorządowej... – „Art. 30a - potrzebny i pożyteczny, czy nie...?”
Najbardziej charakterystyczne minione i ostatnie wypowiedzi dla istnienia „zjawiska art. 30a” są następujące: „W ciągu zaledwie kilku dni Minister Edukacji Narodowej na skutek – jak zostało to określone – samorefleksji i ze zwykłej uczciwości wycofuje się z zaproponowanego rozwiązania. Bardzo źle świadczy to o traktowaniu tak jednostek samorządu terytorialnego, jak i nauczycieli” (Prezes ZPP). W stanowisku ZPP można także przeczytać: „Dodatek uzupełniający w żadnej mierze nie spełnia motywującego charakteru, a mechanizm jego ustalania jest nieracjonalny i niejednokrotnie powoduje, że decyzje dotyczące przyznawania wynagrodzeń nauczycielom nie są podejmowane w oparciu o wyniki i jakość pracy ale z uwzględnieniem konieczności wypłaty dodatków uzupełniających”.
Osiągnięcie oczekiwanie właściwego porozumienia będzie chyba obarczone dużym błędem. Każda ze stron nie pojmuje właściwie do końca faktu istnienia i trwania art. 30a. Jest to sytuacja najbardziej korzystna dla strony rządowej reprezentowanej przez MEN, która sama gubiąc się w działaniach i ujęciu istoty rzeczy – siłą rozpędu prowadzi do rozwiązań najbardziej demonstracyjnych i blankietowych. Pewnie będzie tak samo i tym razem.
Ustawodawca wprowadził (poprzez głównie ustawę Karta Nauczyciela) złożoną, wielostopniową regulację zasad wynagradzania nauczycieli (i przez to kłopotliwą i trudną). Ukoronowaniem tej złożoności jest art. 30 ust. 3 stanowiący o średnim wynagrodzeniu nauczycieli. W konsekwencji tej samej złożoności wprowadzono równie i adekwatnie kłopotliwy i trudny mechanizm weryfikacji (art. 30a) wywiązywania się jednostek samorządu terytorialnego ze stosowania zasad wynagradzania nauczycieli. Cele weryfikacji nie są powiązane z procesami motywowania.
A zdanie brzmiące: „decyzje dotyczące przyznawania wynagrodzeń nauczycielom nie są podejmowane w oparciu o wyniki i jakość pracy ale z uwzględnieniem konieczności wypłaty dodatków uzupełniających” – może być uznawane za dowód braku dostrzegania zasadniczego powodu wprowadzenia instytucji jednorazowego dodatku uzupełniającego, którym było "przymuszenie" (2009) do przestrzegania obowiązujących od dawna (2002) przepisów, zwłaszcza tych jednostek samorządu terytorialnego, które się od tego uchylały. Rationem legis tego rozwiązania prawnego stanowiło zobligowanie do pełnej realizacji zadań oświatowych, w tym przede wszystkim do wypłaty wynagrodzeń nauczycieli na poziomie nie niższym niż ustawowo zagwarantowany na poszczególnych stopniach awansu zawodowego (art. 30 ust. 3).
W świetle już choćby ogółu istoty powyższych wskazań uważam, że stanowisko ZPP („podchwytywane” przez MEN jako element wywierania presji na środowiska samorządowe oraz używane jako wybiórcza argumentacja przez środowiska deprecjonujące pracę nauczycieli), w którym stwierdza się o „nieracjonalnym mechanizmie”, nie jest racjonalne. Nie zawiera przesłanek szukania możliwych przyszłych rozwiązań, jest potencjalnym źródłem kolejnych zbędnych sporów o istnienie instytucji analizy wydatków na wynagrodzenia nauczycieli ustanowionej art. 30a i może w konsekwencji prowadzić do pogłębienia problemu, którym przecież jest owa złożona, wielostopniowa regulacja zasad wynagradzania nauczycieli.
Choć niewątpliwie stanowisko ZPP jest znaczącym wyrazem rozczarowania poczynaniami po stronie MEN. Deklarowane „rozczarowanie” wydaje się być jednak zdecydowanie źle umiejscowione: „Związek Powiatów Polskich z rozczarowaniem przyjął decyzję ministra edukacji narodowej o zgłoszeniu autopoprawki do projektu ustawy, ponieważ mógł to być pierwszy krok w kierunku pozytywnych zmian w systemie wynagradzania nauczycieli.” Takie rozumienie „pierwszego kroku w kierunku dobrych pozytywnych zmian” jest przecież wyrazem usuwania objawów choroby zamiast jej przyczyn!
Obawiam się – a źródłem obaw są propozycje projektów kolejnych ustaw – że, analogicznie do ustawy Prawo oświatowe i ustawy wprowadzającej, nie zostanie „zlikwidowana” Karta Nauczyciela, lecz „blankietowo” zostanie na nią nałożona nowa ustawa dotycząca w szczególności wynagradzania nauczycieli wraz z jakąś ustawą „wprowadzającą” (być może będą to tylko przepisy dostosowujące w nowej „nakładce” nad Kartą Nauczyciela…).
Tematyka jednorazowego dodatku uzupełniającego powróciła, w zgodności z zapowiedziami, podczas w szczególności prac Zespołu ds. statusu zawodowego pracowników oświaty. Idea dla każdej ze stron pozostaje bez zmian taka sama, jak podczas nieudolnej próby likwidacji art. 30a: „zmniejszmy kłopotliwość i trudność stosowania złożonych, wielostopniowych regulacji zasad wynagradzania nauczycieli poprzez zlikwidowanie kłopotliwego i trudnego art. 30a, który jest produktem złożonych, wielostopniowych regulacji zasad wynagradzania nauczycieli, to wtedy zmniejszy się kłopotliwość i trudność stosowania złożonych, wielostopniowych regulacji zasad wynagradzania nauczycieli”. To jest tylko zapowiedź komplikowania tego, co już jest wystarczająco skomplikowane.
Fakt wycofania się Pani Minister Edukacji Narodowej z likwidacji art. 30a był prostym następstwem blankietowości i nieprzyzwoitości działań już na trwałe wpisanych w nowe „dobre zasady” tworzenia nowego prawa oświatowego:
- w projektach prezentowanych 16 września 2016 roku nie istniała kwestia uchylenia art. 30a i 30b KN;
- pojawienie się w projekcie ustawy „Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo oświatowe” art. 4 pkt 8) i pkt 7) oraz art. 236 (dotyczących uchylenia i konsekwencji w odniesieniu do roku 2016 uchylenia art. 30a i 30b KN) było pozbawione nawet cienia uzasadnienia w aktualnym z 28 października dokumencie „Uzasadnienie projektu ustawy Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo oświatowe”;
- żaden z podmiotów biorących udział w etapie konsultacji społecznych i uzgodnień międzyresortowych (po 16 września) dotyczących projektów nie miał okazji wcześniejszego zaznajomienia się i dokonania oceny względem projektowanego uchylenia analizy wydatków na wynagrodzenia nauczycieli;
- propozycja uchylenia art. 30a KN uderza bezpośrednio w płace nauczycieli;
- w projektowanych zmianach brak propozycji alternatywnej do art. 30a w rozumieniu art. 30 ust. 3 ustawy KN (w zakresie osiągania przez nauczycieli średniego wynagrodzenia) – zmiany w zakresie ustalania przez organy prowadzące szkoły będące jednostkami samorządu terytorialnego regulaminów wynagradzania nauczycieli, polegające na corocznym wydawaniu tych regulaminów (czyli powrót do stanu sprzed ustanowienia zasady weryfikacji art. 30a) – nie stanowią właśnie dlatego takiej alternatywy;
- w projektach nie uwzględniono konsekwencji uchylenia art. 30a i 30b w odniesieniu do przepisów zawartych w innych ustawach, w których przywołuje się art. 30a i 30b (na przykład w ustawie o systemie informacji oświatowej);
- w dokumencie „Ocena skutków regulacji (łącznie dla ustawy Prawo oświatowe oraz Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo oświatowe)” całkowitym milczeniem pominięto „skutki” (dla jst bardzo pozytywne, dla nauczycieli bardzo negatywne) projektowanego uchylenia art. 30a ustawy KN;
- projektowane uchylenie art. 30a staje w rażącej sprzeczności do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 16 lipca 2013 roku (K 13/10) – ten ostatni argument traci obecnie mocno na wartości wskutek anihilowania z systemu prawnego Trybunału Konstytucyjnego.
Wskazany wyżej ostatni punkt wydaje się być jednak ciągle najważniejszym, choć przesuwa się powoli w sferę powszechnego „udawania”. Każda dyskusja dotycząca faktu istnienia i funkcjonowania art. 30a ustawy Karta Nauczyciela powinna się zaczynać od przywołania uzasadnień faktycznych i prawnych wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 16 lipca 2013 roku (K 13/10). Pomijanie wskazywanych uzasadnień staje się nie tylko dowodem nieprzyzwoitych intencji i blankietowego charakteru tworzonego prawa, ale wpisuje się także w pierwotne już dla procesu tworzenia prawa oświatowego partactwo i dyletanctwo. I to nie są wcale żadne „mocne słowa”. Mocnymi słowami jest to, że „…przyszła samorefleksja i ze zwykłej uczciwości…” (cyt. A. Zalewska).
Wniosek: art. 30a pozostaje i owszem ulegnie w najbliższym czasie wiadomej już od 2013 roku komplikacji – choć w obliczu obecnej zmiany znaczenia słów, zwykła komplikacja będzie zastępowana mianem likwidacji, która zrodzi Komplikacje w zupełnie obecnie nieprzewidywalnych obszarach – ponieważ:
- MEN swym niechlujnym zabiegiem likwidacyjnym i kolejnymi zapowiedziami udowadnia brak stanu pojmowania istoty istnienia (tu: tylko!) instytucji analizy wydatków na wynagrodzenia nauczycieli i jednorazowego dodatku uzupełniającego;
- JST (tu np. ich reprezentacja jako ZPP, ale także np. niektóre związki zawodowe) wikłają się w działania MEN, przez co stają się sprzymierzeńcami pokrętnej polityki obecnego władztwa MEN i w konsekwencji przyszłymi tejże polityki zakładnikami;
- najbardziej zainteresowani – Nauczyciele – nie są problemem zainteresowani (i to nie dlatego, że „nie są”, lecz świadomie doprowadzono do stanu po ich stronie braku świadomości istnienia Problemu);
- w opinii podmiotów uprawnionych do kontrolowania: art. 30a jako zasada weryfikacyjna dla złożonych, wielostopniowych regulacji zasad wynagradzania nauczycieli – sprawdza się, zobowiązani ją opanowali – to po co to zmieniać (w znaczeniu komplikować całość regulacji w szczególności poprzez usunięcie zasady weryfikacyjnej);
- art. 30a staje się argumentem w grze politycznej;
- w „nowym prawie oświatowym” pojawiają się znacznie bardziej „ciekawsze i zajmujące” problemy, ale można przecież je nieco schować za „mgłą” rozważań i targów związanych z na przykład art. 30a.
Więcej informacji można znaleźć w szczególności w następujących zasobach:
Krzysztof Sługocki, 13.03.2017 | 
Główna 
